جادوی کولا
دانه کولا، که اصطلاح «کولا» از آن گرفته شده است، میوه گونه‌ای از درخت کولا است که بومی جنگل‌های بارانی گرمسیری آفریقا است. میوه‌های این درختان که حاوی کافئین است به عنوان یک ماده طعم‌دهنده در نوشیدنی‌ها استفاده می‌شوند.
این گونه با درخت کاکائو یا کاکائوی آمریکای جنوبی نیز مرتبط است. آنها گیاهان همیشه سبزی هستند که تا ارتفاع بیش از ۲۰ متر رشد می‌کنند و برگهای تخم‌مرغی شکل با بیش از ۳۰ سانتیمتر طول و میوه‌های ستاره‌ای شکل دارند.
درخت کولا: غول سبز آفریقایی
درخت کولا، درختی همیشه سبز با ساقه‌ای نسبتاً کوتاه و تاجی متراکم است و تا ارتفاع ۲۰ متر رشد می‌کند. درخت کولا برگهای بزرگی دارد که از نظر شکل و اندازه متغیر هستند و گل‌های آن نر خنثی یا هرمافرودیت هستند و توسط باد یا حشرات گرده افشانی می‌شوند. امروزه درخت کولا در شمال غربی آمریکای جنوبی مانند پرو و بولیوی، آرژانتین، شیلی، ونزوئلا، اکوادور، شرق آفریقا و جاوه کاشته می‌شود. متاسفانه گیاه کولا تا بحال در کشور ایران کشت نشده است.
چرخه حیات کولا: از جوانه تا صد سالگی
بذر کولا حدود ۳ ماه طول می‌کشد تا جوانه بزند اما تکثیر از طریق قلمه نیز امکان‌پذیر است. پس از ۴ سال، وقتی درخت به ارتفاع ۲ تا ۳ متر رسید، اولین میوه‌ها ظاهر می‌شوند. بلوغ کامل در ۱۰ سال اتفاق می‌افتد و برداشت تا ۱۰۰ سالگی درخت ادامه دارد. میوه‌های درخت کولا پس از ۵ تا ۶ هفته می‌رسند. از نظر گیاه‌شناسی، آنها آجیل نیستند، بلکه از مجموعه‌ای از فولیکول‌های زگیل‌دار حجیم تشکیل شده‌اند که به شکل ستاره‌ای جمع شده‌اند و هر فولیکول حاوی ۵ تا ۱۰ دانه بیضی‌شکل، با قطر حدود ۲.۵ سانتیمتر و رنگ قرمز یا سفید بسته به نوع آن است. میوه‌های رسیده این درختان توسط خفاش‌ها، پرندگان و سنجاب‌ها پراکنده می‌شوند.
فرآوری دانه‌های کولا: از برداشت تا آماده‌سازی
میوه‌های کولا قبل از بلوغ کامل، با استفاده از چاقو‌هایی که بر روی چوب‌های بلند نصب شده‌اند، برداشت می‌شوند. میوه‌ها بلافاصله باز می‌شوند و دانه‌ها بازیابی شده و برای تخمیر و خشک شدن در آفتاب رها می‌شوند. پس از چند روز، دانه‌ها شسته شده و در سبد‌هایی روی برگهای تازه قرار می‌گیرند تا تحت نظارت نگهداری شوند.
ترکیبات و خواص: تلخی دلنشین و انرژی‌بخش
فنولیک‌های همراه با کافئین دانه کولا، اسید تانیک، کاتچین‌ها و به میزان کمتر اسید‌های کلروژنیک و کوینیک هستند. این دانه‌ها طعمی تلخ و گس دارند که با خشک شدن ملایم‌تر می‌شوند. جویدن آن در بین مردم محلی رایج است و برای رفع خستگی و گرسنگی استفاده می‌شود. آنها با با جوشاندن دانه‌های پودر شده در آب، نوشیدنی تهیه می‌کنند. دانه‌های کولا که به اروپا و آمریکا صادر می‌شود، به عنوان یکی از مواد تشکیل دهنده در تولید نوشیدنی‌ها در آن مناطق استفاده می‌شود. آجیل کولا نیز معمولاً در غرب آفریقا برای اهداف اجتماعی و تشریفاتی استفاده می‌شود.
ریشه باستانی دانه کولا: نقشی فراتر از یک طعم‌دهنده
ریشه دانه کولا، مانند سایر گیاهان حاوی کافئین به دوران باستان برمی‌گردد. شواهدی از جویدن آن را می‌توان در بسیاری از فرهنگ‌های غرب آفریقا در محیط‌های اجتماعی یا رویداد‌های مهم زندگی مانند عروسی، مراسم نامگذاری و تشییع جنازه یافت. استفاده از دانه کولا در این مناطق ریشه در این باور قوی دارد که نشاط را برای انسان به ارمغان می‌آورد. این دانه ارزشمند همچنین در اعمال معنوی سنتی تعدادی از فرهنگ‌ها و مذاهب غرب آفریقا، به ویژه در بخش‌هایی از نیجر، نیجریه و لیبریا اهمیت دارد. ایگبو‌های نیجریه نیز از دانه‌های کولا در پیشکش‌های مقدس، در طول دعاها، بزرگداشت اجداد و عبادت سنتی استفاده می‌کنند. جالب است بدانید زمانی دانه‌های کولا در مالی و سنگال به عنوان نوعی پول رایج استفاده می‌شدند؛ و در برخی از جوامع امروزی، دانه‌های کولا هنوز در مذاکره برای قیمت عروس یا برای عقد قرارداد تجاری استفاده می‌شوند.
اولین نوشابه حاوی کولا
در قرن نوزدهم میلادی دکتر داروساز امریکایی با نام جان پمبرتون، عصاره‌های کولا و کوکائین را با شکر و آب گازدار مخلوط کرد تا اولین نوشیدنی غیرالکلی کولا را اختراع کرد که امروزه به عنوان “کوکاکولا” شناخته می‌شود. هرچند بعدها، استفاده از کوکائین در نوشیدنی‌های غیرالکلی در ایالات متحده ممنوع شد.
استفاده از دانه کولا در نوشیدنی
دانه‌های کولا می‌توانند به عنوان طعم‌دهنده در نوشیدنی‌ها استفاده شوند. این ماده در صنعت به عنوان یک طعم‌دهنده جزئی و منبع کافئین در نوشیدنی‌های کولا و سایر نوشیدنی‌های مشابه محبوبیت بیشتری دارد. اولین نوشیدنی کولا، کوکاکولا، در سال ۱۸۰۰ با مخلوط کردن عصاره‌های کولا و کوکا با شکر، آب گازدار و سایر مواد اولیه اختراع شد. دانه کولا طعم تلخی دارد، اما سرشار از ترکیباتی است که خواص دارویی دارند. ترکیبات اصلی دانه کولا شامل کافئین، تئوفیلین، تئوبرومین، آب و ترکیبات فنلی مانند فلوبافن‌ها، اسید تانیک، دی-کاتچین و اپیکاتچین است.
ارزیابی ایمنی به عنوان یک ماده غذایی: تأییدیه علمی برای مصرف
عصاره کولا توسط اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) به عنوان یک ماده غذایی به طور کلی ایمن برای مصرف انسان فهرست شده است. عصاره کولا به عنوان یک طعم‌دهنده طبیعی غذایی طبقه‌بندی شده است.FDA همچنین عصاره کولا را به عنوان یک ماده غیرفعال در برخی داروهای خاص تأیید کرده است. عصاره دانه کولا در صنایع غذایی به عنوان یک ماده طعم دهنده استفاده می‌شود. عصاره دانه کولا از دانه‌های عمدتاً دو گونه گرمسیری کولا Cola acuminata یا Cola nitida گرفته می‌شود. مصرف عصاره دانه کولا ۰.۶۹ میلی‌گرم بر کیلوگرم در روز است. کافئین و تئوبرومین دو جزء مهم دانه کولا هستند.
